برخی رفتارهایی که دارای تعادل روانی نیستند و در گاهی مواقع بسیار غیر منطقی و آزاردهنده محسوب می شوند و باعث می شوند که فرد نتواند با محیط اطراف خود سازگار شود در جوامع امروز بسیار به چشم می‌خورد نه تنها در بزرگسالان بلکه کودکان نیز دچار این مشکل هستند . در این مقاله می‌خواهیم به درمان شناختی _ رفتاری وسواس کودکان بپردازیم و علل و علائم آن را بررسی کنیم .
وسواس کودکان چه نوع اختلالی است
برای آنکه بتوانیم راهکارهای درمان شناختی-رفتاری وسواس کودکان را مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم لازم است ابتدا با این نوع اختلال و انواع آن و همچنین علل و عوامل به وجود آورنده آن و علائم شناسایی کودکان دارای اختلال وسواس آشنا شویم .
وسواس در کودکان به رفتارها و افکار آزار دهنده و مزاحمی می گویند که فرد را به انجام اعمال غیر منطقی مجبور می‌کنند ؛ این وسواس می‌تواند با یک تصور بروز کند و شخص را وادار به تکرار آن عمل غیرمنطقی نماید در این حین خود شخص و یا کودک نیز آگاه است که این رفتار عادی نیست و می‌تواند باعث برهم زدن تعادل روانی او شود و دیگر نتوانند آنچنان که باید با محیط پیرامون خود سازگار و همراه شود.
از نظر یک روانکاو ، وسواس نوعی غریزه ناخودآگاه است که انسان را به نوعی اسیر یک سری افکار یا اعمال و اعتقادات می کند و اراده او را سلب می نماید حتی اگر کودک یا فرد مبتلا به وسواس خلاف میل خود رفتار نماید و به عمل بیهوده خود آگاه باشد نیز نمی‌تواند دست از انجام آن کار یا فکر بردارد .
دسته‌بندی و شناخت گوناگونی اختلال وسواس
▪︎اختلال وسواس فکری :
افکار ناخواسته ای هستند که به ذهن کودک هجوم می آورند و باعث اضطراب کودک می‌شوند مانند حمله یک مهاجم از پنجره اتاقش و یا آلوده بودن وسایل و اسباب بازی هایش .
▪︎اختلال وسواس فکری و عملی( اجبار ):
تهاجم افکار وسواسی کودک را مجبور به انجام برخی کارها می کند برای مثال مدام پنجره‌ها را چک میکند تا از بسته بودن آن اطمینان داشته باشد و یا شستن مداوم و مکرر دست‌ها و یا اسباب بازیهایش تا در صورت آلودگی به میکروب تمیز شوند .
حتی در برخی کودکان وجود برخی اعتقادات خرافی و یا شنیدن مکرر آن ها باعث بروز وسواس در کودک می‌شود مانند اینکه اگر با پای راست راه رفتن را شروع نکند ، یکی از اعضای خانواده‌اش خواهد مرد .
(( در ادامه توصیه می شود مبحث آموزشی ترسهای طبیعی کودکان در سنین مختلف را حتما مطالعه نمایید ))
علل ایجاد وسواس در کودکان
▪︎ساختار مغزی :
کم بودن سروتونین که یک انتقال‌دهنده شیمیایی در مغز است ؛ می تواند باعث بروز وسواس در کودکان باشد .
▪︎ژنتیک :
در برخی از کودکان عوامل ژنتیکی و وراثتی می‌تواند باعث ایجاد و بروز وسواس شود . مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که یکی از والدین شان دچار وسواس بوده اند حدود ۸ درصد احتمال ابتلا به این اختلال را دارند .
▪︎فوبیا :
داشتن برخی ترس های ایجاد شده در کودک می تواند باعث نوعی هراس و وسواس شود .
علائم وجود وسواس در کودکان
انجام هر یک از امور ذکر شده در ذیل اگر به همراه استرس و بیش از حد و غیر منطقی باشد نشانه های وجود وسواس در کودکان است .
- بروز نشانه هایی از رفتارهای وسواس گونه در طول روز و بیشتر از یک ساعت .
- بروز رفتارهای شرم گونه و خجالت بار به دلیل انجام کارهای غیر منطقی و مکرر .
- ترس های همیشگی کودک از آلودگی‌ها ، حوادث ، رفتارهای خشن یا نامرتب بودن اشیا و قرینه نبودن چیدمان .
- شستشوی مکرر دست‌ها یا بدن
- اجتناب از دست دادن با دیگران
- کنترل کردن و چک کردن لوازم برقی یا گازسوز و قفل درها
- رعایت ترتیب خاص در غذا خوردن
- خواندن همیشگی یک دعا
چگونگی درمان شناختی _ رفتاری وسواس کودکان
در اینجا لازم به ذکر است نوع و روش درمان انتخابی توسط پزشک ، بستگی به مرحله و نوع اختلال وسواس در کودکان دارد .
•رفتار درمانی (CBT) :
این نوع درمان برای کودکانی مورد استفاده قرار می گیرد که وسواس خفیف تا حد متوسط دارند و اختلال وسواسی جبری آنها خیلی آزاردهنده نیست .
•دارو درمانی :
از روش دارو درمانی در وسواس های جبری شدید استفاده می شود ؛ استفاده از داروهایی که از بازجذب سروتونین جلوگیری می‌کنند که البته توأم با رفتار درمانی است .
توصیه‌هایی در درمان شناختی _ رفتاری وسواس کودکان :
نکته ۱: همکاری اعضای خانواده ،پدر، مادر، خواهر و برادر ضروری است و همه باید با نحوه مدیریت این نوع وسواس ها آشنا شوند .
نکته ۲ : آموزش کودک در خصوص مواجه شدن با ترس هایش و اضطراب ناشی از آن و تحمل استرس ها .
نکته ۳ : جلوگیری از انجام اعمال اجباری کودک و کمک به ترک کردن رفتار های ناخواسته اش .
نکته ۴ : صبور بودن در مدت طول درمان که چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ جلسه است .
نکته ۵ : از آنجا که این درمان به صورت ۸۰ درصدی و دائم العمر نمی‌باشد و ممکن است در آینده ای نه چندان دور دوباره علائم وسواس در کودکان بروز نماید لذا ضروری است که روش های درمانی را فراموش نکرده تا به محض نیاز دوباره استفاده شود .
ضرورت درمان شناختی _رفتاری وسواس کودکان در آن است که این وسواس می‌تواند آسیب‌های جسمی و اجتماعی زیادی با گذشت زمان و با تکرار آن عمل وسواسی به شخص وارد نماید و کمک خانواده در خصوص این درمان امری اجتناب ناپذیر است که باید تحت نظارت پزشک انجام شود و بهترین و موفق ترین روش درمانی ، ترکیب دارو درمانی و روان‌درمانی است .
